به گزارش پایگاه خبری تحلیلی «کانون سبحان»، هنجارهای اجتماعی، قواعدی نانوشته اما قدرتمند هستند که رفتار، افکار و حتی احساسات ما را در جامعه شکل می‌دهند. اما آیا این قواعد، همواره پاسدار ارزش‌ها و اصول اخلاقی‌اند، یا گاه سدی در برابر نوآوری، پیشرفت و آزادی‌های فردی می‌شوند؟ این میزگرد با رویکردی نقادانه، ابعاد گوناگون هنجارهای اجتماعی را بررسی می‌کند و به این پرسش‌ها پاسخ می‌دهد.
زندگی در جامعه انسانی، یک بازی پیچیده است؛ قوانینی وجود دارد که باید رعایت شوند، اما در همین قوانین، آزادی و انتخاب وجود دارد تا مسیر زندگیمان را بسازیم. و این سوالات و پرسش‌های مهم، در دنیای پیچیده و پویا، پاسخ آنها بسیار دشوار و پر پیچ و خم است، و ما می‌توانیم به این سوالات پاسخ بدهیم که اگر ما به هنجارها و قوانین توجه نداشته باشیم، چه مشکلاتی در جامعه پدید خواهد آمد. و همچنین چه راه‌های و شیوه‌هایی برای ایجاد تعادل و توازن بین قوانین و آزادی‌های فردی وجود دارد.
هنجارهای اجتماعی؛ تعریف، کارکردها و انواع
ماندانا الفتی در خصوص هنجارهای اجتماعی اظهار داشت: به طور خلاصه، هنجارها مجموعه‌ای از انتظارات رفتاری هستند که اعضای یک گروه یا جامعه از یکدیگر دارند. این انتظارات می‌توانند صریح، مانند قوانین مدون، یا ضمنی، مانند آداب و رسوم باشند.
وی عنوان کرد: کارکرد اصلی هنجارها، ایجاد نظم، ثبات و پیش‌بینی‌پذیری در روابط اجتماعی است. هنجارها به ما می‌گویند که چه رفتاری در چه موقعیتی مناسب است و چه رفتاری نامناسب. این امر به کاهش تعارضات، تسهیل همکاری و حفظ انسجام اجتماعی کمک می‌کند.
روانشناس اورژانس اجتماعی بهزیستی کوهدشت در رابطه با انواع هنجارها، خاطر نشان کرد: هنجارها را می‌توان بر اساس معیارهای مختلفی دسته‌بندی کرد. یکی از رایج‌ترین دسته‌بندی‌ها، تقسیم آنها به هنجارهای الزامی و عرفی است. هنجارهای الزامی، قواعدی هستند که تخطی از آنها با پیامدهای جدی، مانند مجازات قانونی یا طرد اجتماعی، همراه است. به عنوان مثال، ممنوعیت قتل یا دزدی، نمونه‌هایی از هنجارهای الزامی هستند. در مقابل، هنجارهای عرفی، قواعدی هستند که تخطی از آنها با پیامدهای کمتری همراه است، مانند رعایت آداب معاشرت یا پوشیدن لباس مناسب.
چالش‌ها و آسیب‌شناسی هنجارهای اجتماعی
مریم مهکی، با اشاره به چگونگی تبدیل هنجار به آسیب، اظهار داشت: هنجارها زمانی به معضل تبدیل می‌شوند که با ارزش‌های انسانی، اصول اخلاقی و نیازهای واقعی جامعه در تضاد باشند. برای مثال، هنجارهایی که تبعیض جنسیتی، نژادی یا مذهبی را ترویج می‌کنند، می‌توانند به ظلم، نابرابری و خشونت منجر شوند.
وی افزود: همچنین، هنجارهایی که آزادی بیان، اندیشه و انتخاب را محدود می‌کنند، می‌توانند مانع پیشرفت و توسعه جامعه شوند. از طرفی، تصلب و عدم انعطاف‌پذیری هنجارها نیز می‌تواند مشکل‌ساز باشد. در دنیای امروز که به سرعت در حال تغییر است، هنجارهایی که قادر به انطباق با شرایط جدید نیستند، می‌توانند به موانعی در برابر حل مسائل و چالش‌های نوظهور تبدیل شوند.
مسئول اورژانس اجتماعی سازمان بهزیستی کوهدشت در خصوص عوامل متعدد در تداوم هنجارهای نامناسب، عنوان کرد: یکی از مهم‌ترین این عوامل، تایید اجتماعی است. وقتی افراد می‌بینند که دیگران از یک هنجار خاص پیروی می‌کنند، تمایل بیشتری پیدا می‌کنند که خودشان نیز از آن پیروی کنند، حتی اگر با آن مخالف باشند. این پدیده، به فشار همنوایی معروف است.
مهکی عامل دیگر را نهادینه‌شدن هنجارها دانسته و افزود: وقتی یک هنجار به بخشی از ساختار اجتماعی تبدیل می‌شود و در قوانین، مقررات و سازمان‌ها منعکس می‌شود، تغییر آن بسیار دشوار خواهد بود. همچنین، “منافع ذی‌نفعان” نیز می‌تواند در تداوم هنجارهای نامناسب نقش داشته باشد. افرادی که از وضعیت موجود سود می‌برند، ممکن است در برابر تغییر هنجارها مقاومت کنند.
هنجارها و اورژانس اجتماعی؛ رویکردها و مداخلات
صدیقه آدینه‌وند، در خصوص نقش اورژانس اجتماعی اظهار داشت: اورژانس اجتماعی به عنوان یک نهاد حمایتی، وظیفه دارد به افرادی که در معرض آسیب‌های ناشی از هنجارهای غلط یا سوءاستفاده از هنجارها قرار گرفته‌اند، کمک کند. این کمک می‌تواند شامل مشاوره، حمایت حقوقی، مداخله در بحران و توانمندسازی افراد برای مقابله با این آسیب‌ها باشد.
وی ادامه داد: به عنوان مثال، در مواردی که افراد به دلیل نقض هنجارهای جنسیتی یا مذهبی مورد خشونت خانگی قرار می‌گیرند، اورژانس اجتماعی می‌تواند با ارائه حمایت‌های لازم، از آنها محافظت کند و به آنها کمک کند تا از این وضعیت رهایی یابند. همچنین، در مواردی که افراد به دلیل گرایش جنسی یا هویت جنسیتی خود مورد تبعیض و آزار قرار می‌گیرند، اورژانس اجتماعی می‌تواند با ارائه مشاوره و حمایت حقوقی، از حقوق آنها دفاع کند.
ممدکار اورژانس اجتماعی بهزیستی کوهدشت، تصریح کرد: رسانه‌ها می‌توانند نقش بسیار موثری در اصلاح و بهبود هنجارها ایفا کنند. آنها می‌توانند با تولید محتوای آموزشی و آگاهی‌بخش، به ترویج هنجارهای مثبت و انتقاد از هنجارهای منفی کمک کنند.
هنجارهای اجتماعی، پدیده‌ای پیچیده و چندوجهی هستند که نقشی دوگانه در جامعه ایفا می‌کنند. از یک سو، به عنوان محافظان ارزش‌ها، نظم و انسجام اجتماعی عمل کرده و بستری امن برای تعاملات انسانی فراهم می‌آورند. از سوی دیگر، در صورت تصلب، تعصب و عدم انطباق با نیازهای روز، می‌توانند به محدودکنندگانی برای آزادی‌های فردی، نوآوری و پیشرفت تبدیل شوند.
بنابراین، ضروری است که با نگاهی انتقادی و رویکردی پویا، هنجارهای اجتماعی را مورد ارزیابی مجدد قرار دهیم. باید بکوشیم تا هنجارهایی را ترویج کنیم که ضمن حفظ ارزش‌های بنیادین انسانی، به تنوع، تساهل و آزادی بیان احترام بگذارند. اصلاح و بهبود هنجارهای اجتماعی، فرآیندی مداوم و نیازمند مشارکت فعالانه همه اعضای جامعه است.
با افزایش آگاهی عمومی، تقویت تفکر انتقادی و ترویج گفتگوی سازنده، می‌توانیم به سوی جامعه‌ای حرکت کنیم که در آن هنجارها، نه به عنوان ابزاری برای سرکوب و تبعیض، بلکه به عنوان راهنمایی برای ساختن یک زندگی بهتر برای همه عمل کنند.
انتهای خبر/
