سرویس «یادداشت و مقاله » «کانون سبحان»/علی رستمی : دانشگاهها نقش بسزایی در عصر اطلاعات و مدیریت ایجاد دانش برعهده دارند…
دانشگاهها نقش بسزایی در عصر اطلاعات و مدیریت ایجاد دانش برعهده دارند. تولید و اشاعه دانش و نقد آن، کارکردی است که عمدتاً از مؤسسات آموزش عالی، انتظار میرود. در سالهای قبل و خصوصاً در دهه های میانی قرن گذشته، مسائل و مشکلات آموزش عالی، عمدتاً درونی بوده و براساس همین بینش، کمتر به چالشهایی که مرتبط با عوامل بیرونی سازمان ها است، پرداخته شده.
با پیشرفت فناوری خصوصاً فناوری اطلاعات و ارتباطات، دانشگاهها در تعامل بیشتری با محیط پیرامون خود قرار گرفتهاند. بدیهی است که دانشگاهها مجبور خواهند بود خود را به سرعت با این محیط در حال تغییر مطابقت دهند تا مسئولیت خود را به عنوان حافظ ارزشهای اجتماعی و میراث فرهنگی به انجام برسانند.
تقاضای روز افزون برای آموزش عالی تنها ریشه در آرمان اجتماعی ندارد، بلکه به دلیل افزایش نیازمندهای بازار کار، که خود حاصل به کارگیری دانش است، نیز هست. صرفنظر از ظرفیت و اهداف جذب مؤسسههای آموزش عالی که عمدتاً ممکن است مالی و شاید هم سیاسی باشد، مسئله اصلی دسترسی به آموزش عالی به طور عادلانه است. از این نظر جوامع ما تا به حال در زمینه ایجاد دسترسی برابر به آموزش عالی موفق نبودهاند. بنابراین، آنها مجبور به رفع این نیاز اجتماعی هستند. این هدف (دسترسی برابر به آموزش عالی) مقبولیت عام یافته است؛ اما دستیابی به آن دشوار به نظر میرسد،
یکی دیگر از واژههایی که در هنگام بررسی مسئله آموزش به آن برمیخوریم، بینالمللیسازی است. در جامعه جهانی این امکان که دانشجو بخشی از برنامه درسی خود را در دانشگاه دیگری بگذارند، نه تنها از نظر فرهنگ عمومی مفید خواهد بود، بلکه میتواند زمینه را برای گسترش حوزه تخصص آماده سازد.
دانشگاهها نمیتوانند هم در اوضاع سنتی به سر برند و هم به روزهای بهتر دل ببندند. از دانشگاهها انتظار میرود که تغییر کنند و این کار را باید خود به تنهایی انجام دهند.
انفجار فناوریهای اطلاعات و ارتباطات از راه دور، امکانات جدیدی را برای تولید و نشر دانش فراهم میآورد. آموزش از راه دور، به روشهای گوناگون در حال شکلگیری است. بخشی از یک درس میتواند از طریق اینترنت، دریافت و محتوای آن با نیازهای منطقهای ترکیب شود، که این امر خود نوعی تخصص بینالمللی ایجاد میکند. از طرف دیگر، شبکهها امکان عرضه دروس و سرشکن کردن هزینههای آنها بین تعداد زیادی از دانشجویان را فراهم میآورند. علاوه بر این، یادگیری از راه دور در سطوح بالا نیز امکانپذیر است. زیرا وسایل و تجهیزات فناورانه مانند وسائل صوتی و تصویری و نرمافزاری نیز امر یادگیری را آسانتر کرده اند. در ایران هم آموزش باز بعنوان شیوه ای مدرن کم کم در حال تثبیت جایگاه خود است.
این اصطلاح بیشتر نوعی نگرش به نظام آموزشی است که مطابق نیازهای یادگیرنده طراحی می شود و سعی می کند موانع را از سرراه آموزش و یادگیری بردارد. هم نظام آموزش از راه دور و هم نظام سنتی می تواند براین تعریف باز یا بسته باشد.
برخی از ویژگیهای نظام آموزشی باز به قرار زیرند:
۱- جدایی یاد دهنده و یادگیرنده از یکدیگر، هم از نظر مکانی و هم از نظر زمانی
۲- ارایه آموزش به وسیله سازمان نه مدرس
۳- استفاده از فناوری در آموزش، با به کارگیری ابزارهای ارتباطی جدید برای آموزش
۴- تأمین ارتباط دو سویه میان سازمان یاددهنده و افراد یادگیرنده
۵- ارائه و تشکیل کلاسهای رفع اشکال فردی و گروهی و ممنوعیت تشکیل کلاسهای آموزشی صرفا حضوری
۶- مشارکت مدرس در شکل سازماندهی شده فرایند یادگیری ـ یاددهی به عنوان عامل اصلی
۷- فردی و خصوصی کردن یادگیری ( در این نظام یادگیرنده تعیین کننده زمان ومکان یادگیری متناسب با استعدادها و علایق و به طور کلی توانایی ها و ویژگی های فردی خود می باشد).
نگاهی به نیاز روز نظام آموزش عالی ایران:
در تعریف توسعه گفتهاند توسعه فرآیندی است که از تعامل بین اندیشههای نو، ایدههای تازه و آرمانهای جدید با ساختارها و نهادهای قدیمی صورت میگیرد. طبق این تعریف عامل محرک در زمینه توسعه دانش جدید، ایدههای تازه و اندیشههای نو است. اما چه عاملی میتواند توانمندی انسان را برای رسیدن به توسعه بالا ببرد؟ آن عامل چیزی نیست جز آموزش و به خصوص آموزش عالی؛
به دنبال تسری سیاستهای عدالت توزیعی پس از انقلاب به بخش آموزش عالی و وضع سهمیههای پذیرش دانشگاهها، امتیازات تخصیص یافته به گروههای خاص سبب شد که نسبت پذیرش برای گروههای مختلف، تفاوتهای فاحش پیدا کند.
در ایران، سهم زنان در تقاضای آموزش عالی روندی رو به رشد و سهم مردان روندی نزولی داشته است. هرچند تحولات اجتماعی و فرهنگی نقش بسزایی در افزایش تقاضای اجتماعی دختران دارد، اما تسهیل دست یابی دختران به آموزش عالی را نباید دست کم گرفت.
انچه اشاره شد ضرورت تغییر نوآورانه در سیستم آموزش عالی در جهان و بویژه ایران را آشکار میکند و به جرات می توان گفت دستیابی به بخش مهمی از این تغییرات نوآورانه توسط دانشگاه پیامنور میسر گشته است.
دانشگاه پیامنور ایران براساس تصمیمات جلسات ۹۴ مورخ ۲۷/۸/۶۵ و۹۷ مورخ ۲۵/۹/۶۵ شورای عالی انقلاب فرهنگی عملاً با پذیرش اولین گروه دانشجو در مهرماه ۱۳۶۷ تأسیس شد. از نظر ساختاری دانشگاه پیامنور دارای یک سازمان مرکزی و مراکزی در سراسر کشور است. که دامنهٔ وسیعی از رشتههای مختلف را بهطور متفاوت ارائه میدهند. در اوایل تاسیس، اکثر دانشجوهای جذب شده کارمندان دولت و افراد شاغل بودند و کلاسهای دانشگاه فقط روزهای پنجشنبه و جمعه تشکیل میشد.
در تحولی دیگر ساختمانهای متروکه دولتی و ساختمانهای بدون استفاده وزارت خانهها به دانشگاه پیامنور داده شد تا مراکز خود را گسترش دهد. در این دوره علاوه بر کارمندان شاغل بقیه جوانان جویای تحصیل با کنکور سراسری نیز به دانشگاه پیامنور وارد میشدند و همین باعث افزایش کلاسهای دانشگاه پیامنور در طول هفته شد.
مدتی بعد دانشگاه با کمکهای دولت شروع به احداث مراکز جدید کرد این بار ساختمانهای استاندارد ساخته میشدند. و همین باعث رشد کیفی دانشگاه نیز شد. در این دوره مراکزی که از قبل ساختمانهای خوبی داشتند بیشتر رشد کیفی را تجربه کردند و ساختمانهای خود را با وسایل پیشرفته آموزشی و آزمایشگاهها و کتابخانهها و سامانههای امنیتی و مکانیزه تجهیز کردند. این دوره تحول عظیمی در دانشگاه پیامنور به وجود آورد و چهره این دانشگاه را به کلی عوض کرد.
دوره ای که در آن به سر می بریم رشد کیفی دانشگاه در دستور کار است. به نظر میرسد با رشد بسیار خوبی که دانشگاه در این مدت کوتاه داشتهاست در آینده نه چندان دور به عنوان یکی از بهترین دانشگاههای ایران و خاورمیانه تبدیل شود. در حال حاضر دانشگاه پیامنور بزرگترین دانشگاه جهان از نظر تنوع رشته و تعداد دانشجو به حساب میآید. و مرکز بینالملل آن در سه مقطع تحصیلی کارشناسی ، کارشناسی ارشد و دکتری تخصصی در دیگر کشور های جهان دانشجوی ایرانی و غیرایرانی دارد.
یکی از نوآوریهای سیستم پیامنور پذیرش فراگیر است در این نوع پذیرش، داوطلبان ابتدا در یکی از مراکز دانشگاه پیامنور بهعنوان دانشپذیر (نه دانشجو) ثبتنام میکنند؛ و دروس ترم اول رشتهٔ موردنظر به آنها ارائه میشود و در صورت قبولی بهعنوان دانشجوی فراگیر در ترم بعدیِ دانشگاه تحصیل میکنند و همچنین درصورت گذراندن دروس نیازی به امتحان مجدد ندارند. اخیراً با حذف عنوان فراگیر از مدرک دانشجویان، این دسته از فارغ التحصیلان با بقیه فرقی ندارند.
دانشگاه پیامنور در ایران از همان بدو تاسیس بیشترین استفاده را از پیشرفته ترین ابزار ارتباطی یعنی اینترنت داشت به جرات میتوان گفت هیچ دانشگاهی به انداه پیامنور در به کار گیری ابزار انتقال اطلاعات و ارتباطات نوین پیشتاز و موفق نبوده است.
میگویند علم زمانی سودمند است که با عمل توام باشد سالها بود که متفکران به فکر پیوند آموزش عالی با صنعت و دیگر فعالیتهای جامه بودند و حداکثر موفقت آن منجر به جذب دانش آموخته ای در فعالیتهای واقعی جامعه می شد سیستم پیامنور با گشودن چند معبر علاوه بر آنکه امکان جذب دانش آموخته به بازار کار را همانند دیگر دانشگاه ها میدهد با ویژکی ارزشمندش امکان جذب گسترده کارکنان به آموزش عالی را هم فراهم میکند یعنی با انعطاف منحصر به فردش مسیر علم و علم را از حالت یک طرفه به مسیری قابل رفت و برگشت درآورده است.
روشن است که توجه به روشهای جدید آموزشی و اجرای برنامههایی از قبیل آموزش نیمه حضوری آموزش باز و از راه دور و آموزش مجازی برای دستیابی به هدفهای توسعه بسیار ضروری است.
آموزش نیمه حضوری نظامی آموزشی است که، با بهره گیری از فناوری آموزشی، استفاده از کتابهای درسی خودآموز و دانشجو محوری در یادگیری، ضرورت حضور دانشجو در کلاسهای درسی را کاهش میدهد. آموزش باز پیامنور کاهش موانع زمانی و مکانی و محدودیتهای مربوط به برخی مقررات نظام آموزشی متعارف را در پی داشته است. به گونهای که زمینههای ارائه آموزش عالی به افرادی فراهم آید که به علت دوری یا دسترسی نداشتن به مراکز آموزشی و محدودیتهای زمانی و شغلی و اقلیمی برای بهرهمندی از آموزش متعارف امکان کمتری دارند. نظیر مناطق محروم ، افراد شاغل، افراد معلول و دخترانی که محدودیت های فرهنگی مانع حضور آنان در دانشگاهی می شد که گاهاً صدها کیلومتر با محل سکونتش فاصله داشت. مزیت دیگر دانشگاه پیامنور بومی گزینی دانشجویان این دانشگاه می باشدکه دانشجو مجبور نیست هزینه ایاب وذهاب و مشکلات دوری راه را نسبت به دیگر دانشگاها تحمل نمایدو به راحتی در شهرمحل تولد خو با خیال راحت تحصیل نماید
از مزایای دیگر این ابر دانشگاه دانشجویان تحصیلات تکمیلی که در هرنقطه ایران پذیرفته شوند در ایام امتحانات می توانند انتخاب محل تصیل نمایند و در شهرخو آزموندهند که این مهم بارمهم مالی و مشکلات ایاب وذهاب و هزینه مالی را از دوش دانشجو برمی دارد
مزیت دیگر اعمال ۶ نمره میانترم و دروس تشریحی وعملی مانند دیگر دانشگاهای دولتی در اختیار استاد می باشد که تا حدود زیادی شیوه آموزشی استاد محور شده است.از مزایای دیگر اینکه بیشتر قبولشدگان مقاطع بالاترتحصیلی در سطح ارشد ودکتری پیامنور به دلیل استفاده از کتاب محوری واساتید برتر وکیفیت آموزشی بالا بیشترین قبولی را نسبت به دیگر دانشگاه ها دارد که در تازه ترین ارزیابی ها دانشگاه پیامنور در جمع ده دانشگاه برتر کشور و از لحاظ پژوهشی وکیفیت آموزش جزء دانشگاهاهی برتر ایران می باشد و یکی از پرافتخارترین دانشگها از هرلحاظ می باشداین ابر دانشگاه که مولود انقلاب اسلامی است وبیشتر تحصیل کرده های ایران از این دانشگاه می باشند
اَبَردانشگاه پیامنور بزرگترین شبکه آموزش عالی دولتی در کشور است که با شعار آموزش برای همه، همه وقت و همه جا، بسیاری از محدودیت ها را رفع نموده و بسیاری از ایده آل ها را دست یافتنی نموده است.
* کارشناس ارشد فلسفه و مدیر روابط عمومی دانشگاه پیامنور کوهدشت